Kimler Atopik Cilde Sahiptir? Ailesel Genetik Faktörler
Alerjik bozukluklar genellikle kalıtsal geçiş gösterir. Dolayısıyla atopik dermatit, astım veya saman nezlesi olan bir ebeveyne sahip olmak, bir kişinin atopik dermatit geliştirme olasılığını artırır.[1]
Yapılan çalışmalar, ebeveynlerden birinde veya her ikisinde atopik dermatit öyküsü varsa bir kişinin atopik dermatite yakalanma riskinin üç ila beş kat arttığını gösteriyor. Bazı çalışmalar ise atopik dermatit kalıtsallığını yaklaşık %75 olarak tahmin ediyor.[2]
Peki bu farklı sonuçlar ne ifade ediyor? Bunun için genlerle hastalıklar arasındaki ilişkilere göz atmak gerekir.
Genetik geçişler ve hastalıklar
Fiziksel özelliklerimizi belirleyen genlerimiz aslında aynı zamanda hastalıklara karşı ne kadar duyarlı olup olmadığımızı da kontrol eder. Tenimizin rengi, saçlarımız aslında DNA’mızda kodlanmış olan genlerin etkileşimiyle oluşur.
Bazen ailesel geçiş gösteren bazı hastalıklar tek bir gen üzerinde yer alan mutasyonlarla (değişimlerle) oluşur ve basit genetik geçiş denen kurallarla nesilden nesile aktarılır. Lise biyolojisinde okutulan Mendel ve bezelyelerini belki hatırlarsınız. Bir bezelyedeki özellik baskınsa bir sonraki nesilde muhakkak ortaya çıkar. İşte bazı hastalıklar da aynen böyle taşınır.
Bazen ise bazı hastalıklar kompleks genetik denen, birçok genin ve hatta çevresel faktörlerin etkileşmesi sonucu oluşur. Halk arasında şeker hastalığı olarak bilinen tip 2 diyabet bunun en güzel örneğidir. İşte böyle durumlarda hangi genlerdeki bozukluk kombinasyonunun bu hastalığa neden olduğunu anlamak çok daha zordur. Atopik dermatit ise nadir de olsa yukarıda sayılan iki durumu da içerir.[1,2]
Örneğin; çok nadir durumlarda, atopik dermatit, tek bir gendeki kalıtsal mutasyonlardan kaynaklanır. Çoğunlukla ise genetik ve çevresel faktörlerin (bir evcil hayvanla yaşamak gibi) bir kombinasyonundan kaynaklandığı düşünülür.[1] Bu nedenle sizde atopik dermatit varsa çocuğunuzda olma ihtimalinin ne kadar olduğunu tahmin etmek çok zordur.
Tek gen mutasyonu sonucu oluşan atopik egzama
Yapılan araştırmalar CARD11 adı verilen bir genin mutasyona uğrayıp ilgili proteinini düzgün olarak üretemediğinde atopik dermatit oluştuğunu göstermiştir. Bu genden üretilen protein, lenfosit adı verilen bağışıklık sistemi hücrelerinin gelişimi ve işleviyle ilgili sinyal yollarında görev alır. T hücreleri adı verilen belirli lenfositler gelişmez veya düzgün çalışmazsa bakteri ve mantar gibi yabancı istilacılara tepkileri azalır. T hücre anormallikleri, zayıflamış bir bağışıklık sistemine ve CARD11 ile ilişkili atopik dermatiti olan kişilerde yaygın olan tekrarlayan enfeksiyonlara yol açar.[1]
CARD11 gen mutasyonlarının neden olduğu bağışıklık fonksiyon bozukluğunun, etkilenen kişilerde deri döküntülerine ve alerjik bozukluklara nasıl yol açtığı tam net değildir. Atopik dermatit başlangıçta bir alerjik reaksiyondan kaynaklanmaz, ancak bazen alerjik reaksiyonlara (alerjenler) neden olabilecek maddelerin döküntülerin alevlenmesine katkıda bulunduğu düşünülür.[1]
Çoklu gen etkileşimi sonucu oluşan atopik dermatit
Her biri hastalık geliştirme riskine yalnızca küçük bir miktar katkıda bulunan birkaç yaygın genetik varyasyon atopik dermatit gelişimine neden olabilir. Bu ilişkilerin en güçlüsü, atopik dermatiti olmayan genel nüfusun yüzde 8 ila 10'una kıyasla, atopik dermatitli kişilerin yüzde 20 ila 30'unda mutasyon geçiren FLG genidir.[1]
FLG geni, cildin en dış katmanının yapısı için önemli olan profilaggrin adlı bir proteinin yapılması için gereklidir. Profiliggrinleri cildin nem tutucuları olarak düşünebilirsiniz. Bu protein düzgün çalışmadığında nemi gerektiği kadar tutamaz ve ciltte kuruluk oluşur. Cilt dışarıdan gelen etmenlere karşı daha savunmasız hale gelir.[1]
Atopik dermatitten sorumlu olan başka genler var mı?
Diğer birçok gendeki değişimler (varyasyonlar) atopik dermatit gelişimi ile ilgili olabilir ancak bu genlerin çoğu tanımlanmamıştır veya hastalıkla kesin olarak ilişkilendirilmemiştir.[1]
Atopik cilde sahip olup olmadığınız ya da ailesel olarak yatkın olup olmadığınız konusunda doktorunuza danışmanızı öneririz. Sağlıklı günler günler dileriz.
Kaynaklar
1) https://medlineplus.gov/genetics/condition/atopic-dermatitis/#synonyms
2) Løset M, Brown S, J, Saunes M, Hveem K: Genetics of Atopic Dermatitis: From DNA Sequence to Clinical Relevance. Dermatology 2019;235:355-364. doi: 10.1159/000500402
